رؤیت هلال ماه: حکم شرعی یا تشخيص موضوع؟

آیا رؤیت هلال ماه از احکام شرعی است تا نیاز به تقلید داشته باشد یا تشخیص موضوع است و از هر طریقی اطمینان به آن حاصل شد معتبر است؟ در هر صورت آیا مراد از حاکم شرع در این مورد در رساله‌های عملیه مراجع تقلید هر مجتهد جامع‌الشرائطی است یا منظور ولی امر و ولایت مطلقه فقیه است؟
مراد از حاکم شرع حداقل در این موضع، رساله‌های عملیه مراجع تقلید "مجتهد جامع الشرائط" است، و هیچ دلالتی بر ولی امر و ولایت مطلقه فقیه و رهبر سیاسی ندارد. به عبارت دیگر هر مجتهد جامع‌الشرائطی که حکم به رؤیت هلال نماید، حکمش برای همگان متبع است مگر برای کسانی که بدانند وی اشتباه کرده است.

اما در مورد پرسش اول یعنی اینکه آیا رؤیت هلال از احکام شرعی است یا در زمره تشخیص موضوعات است دیدگاه فقهای معاصر به قرار ذیل است:

1. برخی مانند حضرات آیات صافی گلپایگانی، دستغیب شیرازی و نوری همدانی معتقدند که «اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم که تقلید او را نمی‎کند، باید به حکم او عمل نماید. ولی کسی که می‎داند حاکم شرع اشتباه کرده نمی‎تواند به حکم او عمل نماید.»
2. برخی مانند آیت الله مکارم شیرازی و مرحوم منتظری معتقدند که رؤیت هلال حکم شرعی نیست تا نیاز به تقلید داشته باشد بلکه تشخیص موضوع است که باید برای مکلف ثابت شود و از قول هرکسی برای شما ثابت شد می توانید طبق آن عمل کنید هرچند که اگر حاکم شرع اعلام رویت نماید، حکمش برای همگان الزام آور است مگر فردی که بداند حاکم شرع اشتباه می‌کند.
3. برخی دیگر نیز مثل آیات اعظام  وحید خراسانی و صانعی و سیستانی، حکم حاکم شرع را به خاطر حاکم شرع بودنش،  حجت نمی‌دانند و وظیفه‌ی فرد می‌دانند که خود در پی اثبات رویت باشد.

به نظر می رسد دیدگاه‌های فوق یا حداقل برخی از آنها مانعة الجمع نیست. هلال ماه و امثال آن از موضوعات خارجیه است، تشخیص موضوع هم به فقیه از آن حیث که فقیه است ارتباطی ندارد. در تشخیص چنین موضوعی بیش از همه علوم مرتبط ازقبیل هیأت و نجوم دخالت دارد، اینکه ماه در چه زمانی قابل رویت با چشم غیر مسلح است نیز به کمک همین علوم تسهیل می‌شود. اینگونه مسائل بیش از آنکه نیازمند حکم حکومتی یا حکم حاکم شرع باشد، نیازمند اقناع جامعه به تحقق یک موضوع خارجی است.
منبع: جرس